در احادیث رسیده از اهل بیت (ع) به وفور درباره حسن خلق و خوشخویی سخن به میان آمده است. در این میان آموزه های امام رضا علیه السلام در باب خوشرویی می تواند ما را در جهت نیل به اخلاق حسنه و کسب رضایت الهی یاری نماید.
امام رضا علیه السلام در این زمینه به نقل از پدران بزرگوارشان به نقل از پیامبر اکرم (ص) می فرماید:الخلق السیی ء یفسد العمل کما یفسد الخل العسل ؛ بد اخلاقی عمل را تباه می کند، چنانکه سرکه عسل را تباه می کند. (1)
همچنین آن حضرت در بیان مقام و منزلت انسان خوشرو باز هم به نقل از رسول اکرم (ص) می فرماید: ان العبد لینال بحسن خلقه درجه الصانم القائم ؛ انسان مومن با حسن خلق خویش به درجه روزه دار می رسد.(2)
و در باب پاداش الهی برای شخص خوش اخلاق و نیکخو می فرماید: ما من شیی اثقل فی المیزان من حسن الخلق ؛ در ترازوی عمل آدمی در روز قیامت ،چیزی برتر از حسن خلق نهاده نمی شود. ؛ نیز فرمود: در ترازوی عمل چیزی سنگین تر از خلق نیکو نیست.(3)
در باره سیره اخلاقی امام رضا علیه السلام هم نقل شده که آن حضرت فردی خوشرو و خوش برخورد بود. از این رو ، با هر مسلمانی به سادگی رابطه برقرار می کرد و راه دوستی را با او باز می نمود و همگان با آن حضرت به زودی انس می گرفتند و می توانستند به خانه ی وی رفت و آمد نمایند ، در کنارشان بنشینند و هم سخن شوند .
هم چنین به هیچ کس به دیده ی تحقیر نمی نگریست . اندیشه اش این بود که همگان از یک پدر و مادر و از یک اصل و ریشه اند و دلیلی برای برتری یکی بر دیگران وجود ندارد مگر به تقوا و پرهیزکاری .
هرگز از او ناسزایی شنیده نشد . از این جهت ، سخنان و خطابات آن بزرگوار به مردم ، دوستان و شیعیان و حتی غلامان و خدمتکارانش احترام آمیز و چنان بود که گویی با اهل خانه ی خود معاشرت دارد. از این رو ، آن حضرت در یکی از سخنانش در همین راستا چنین می فرماید : محبت نسبت به مردم و اظهار دوستی بدانان نیمی از عقل می باشد.(4)
هم چنین آن بزرگوار در روابط خود با مردم نگاهی همراه با متانت و مهربانی داشت و با چهره ای گشاده با آنان برخورد می کرد . به گونه ای که افراد می آمدند و بدون هیچ گونه مشکلی مشکلات خود را با وی در میان می گذاشتند.(5)
حسین بن‏بشّار واسطی می‏گوید: «کتبت الی ابی الحسن الرّضا علیه‏السلام: إنّ لی قرابة قد خطب إلیّ و فی خلقه سوء، قال: لا تزّوجه ان کان سیّی‏ء الخلق». در نامه‏ای به حضرت رضا علیه‏السلام نوشتم یکی از بستگانم به خواستگاری نزد من آمده ولی شخص بداخلاق و درشت‏خویی است. حضرت در پاسخ فرمود: اگر این چنین است با او وصلت مکن.(6)
امام رضا علیه‏السلام در باب تمجید از خوشرویان از پدران بزرگوار خود نقل می‏کنند که رسول گرامی صلی اللّه‏ علیه و آله فرمودند: «اطلبوا الخیر عند حسان الوجوه فانّ فعالهم أحری أن یکون حسنا». خوبیها را نزد گشاده رویان بجویید زیرا رفتار و کارهایشان سزاوارتر و نزدیکتر به خوبی است.و نیز فرمودند: مَن تَبَسَّمَ فى وَجهِ أخیهِ المُؤمِنِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً؛ هر که به روى برادر مؤمنش لبخند بزند، خداوند برایش ثوابى خواهد نوشت.(7)
امام رضا علیه السلام ضمن آنکه اخلاق پسندیده را بهترین همراه انسان معرفی می کند ؛ در روایتی دیگر می فرماید: سئل رسول الله صلی الله علیه و آله عن اکثر ما یدخل به الجنة. قال: تقوی الله و حسن الخلق، از رسول الله صلی الله علیه و آله درباره ی بیشترین چیزی که به وسیله ی آن (افراد) داخل بهشت می شوند سؤال شد. حضرت فرمودند: تقوای الاهی (پرهیزگاری) و خوش اخلاقی. (8)
امام رضا (ع) همچنین ضمن بیان ویژگی انسان مومن به عنوان دارنده اخلاق نیکو و خوشرفتار نسبت به خانواده ، درباره جایگاه انسانهای خوشرو و خوش اخلاق به نقل از رسول اکرم (ص) می فرماید: « أَقْرَبُکُمْ مِنِّی مَجْلِساً یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ خَیْرُکُمْ‏ لِأَهْلِهِ»؛ نزدیک‌ترین شما به من در روز قیامت، خوش اخلاق ترین شما و بهترین شما نسبت به اهلش است. (9)
پانوشتها:
1. عیون اخبار الرضا(ع) ج 2 ص 37
2. عیون اخبار الرضا(ع) ج 2 ص 37
3. اخبار الرضا(ع) جلد 2 ص 37
4. تحف العقول صفحه 520 حدیث 15 ؛ بحارالانوار جلد 78 صفحه 335
5. در مکتب عالم آل محمد ص 121
6. وسائل الشیعه، ج14، ابواب مقدمات نکاح، ب30، ح1، ص54
7. دوستى در قرآن و حدیث، ص 216 ،ح 535
8. عیون اخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 38 ح 107
9. عیون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص38